درنگی بر شعر مرحوم حاج محمد حسن صحاف*جدید*

درنگی بر شعر مرحوم حاج محمد حسن صحاف

دیدار عمان سامانی و میرزای شیرازی به روایت شهریار

نجه قان آغلاماسین داش بوگون
کسیلوب یتمیش ایکی باش بوگون
تؤکولوب توْپراقا باشسیز شهدا
کربلا دشتی اوْلوب کوه منا
موج اید‌ر قانیله دریای بلا
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
بوهمان گوندی باتیب یاسه جهان
بوْیانوب قانه سوسوز پیروْجوان
انبیالر باش آچوب آغلیری قان
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
بوهمان گوندی سوْلوب دین چمنی
سارالوب سرووْگل وْیاسمنی
قطعه قطعه اوْلوب اکبر بد‌نی
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
وئردی لیلایه خبر شاه زمن
اکبرون گلدی، گل ای کان محن
بیر عبانین دوْلوسی قانلی بدن
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
توْی دوتوب قاسمه شاهنشه دین
اتدیلر بزم عزا حجله‌گهین
یاخدی قانیله حنا تازه گلین
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
نجه توْی ناله سماواته سالیب
ناله داماد آناسندان اوجالیب
بد‌نی آتلار آیاغندا قالیب
نجه قان آغلاماسین داش بو گون
حرمله آلدی اله تیروْکمان
اصغرین حلقین ایدوب تیره نشان
ایچدیریب سویرینه قرمزی قان
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
کسدی اشراردنی سویوْلونی
تشنه سقّانون آلوب ساغ سوْلونی
هم ساغین سالدیلار هم سوْل قوْلونی
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
سالدی دنیایه شرر شمردَنی
کسدی عطشان سرشاه زَمَنی
قالدی باشسیز قوری یرده بدنی
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
سنده صحّاف ائله شوْروْفغان
مَطلَبون تا وئره خلّاق جهان
بوگؤز‌ل مطلعی قیل بیرده بیان
نجه قان آغلاماسین داش بوگون

آنچه خواندید گزیده یکی از شاهکارهای نوحه سرایی آذربایجان است و همه ساله درروز عاشورا نغمه ی هیئات حسینی ومحافل مذهبی آذری زبانان می شود. زنده یاد «حاج محمدحسن صحاف» شاعر و نوحه سرای شهیرسالهای دور هیئات حسینی آذربایجان ، شاعراین ابیات شورانگیز است . گلشن شهدا، رهروان حقیقت و شورش کربلا از جمله آثار این نوحه سرای تبریزی است. قدرت و شیوایی شعرصحاف به حدی بود که زنده یاد استاد شهریاردر مقدمه ای برکتاب «رهروان حقیقت» نوشته آورده است : این بنده تاکنون خیلی نادرافتاده که به شاعری هر قدم هم دانا و توانا باشد رشک ببرم. یعنی هنر واقعی خود جهان صفایی است که اصلا رشک وحسد در آنجا وجود ندارد. من بایک بیت لطیف که ازدیگران باشد بیشترعشق می ورزم تا با یک بیت دیگر همپایه آن که از خودم باشد . اما در مطالعه این کتاب از شما چه پنهان، شراره رشگی دراعماق روح آزمند وجان آرزومندم برق زد که برای تشریح و تبرئه آن بهتر می بینم ماجرایی را که فی الحال به یادم آمد، در میان بگذارم که مولانا فرماید:

بهترآن باشد که عشق دلبران

گفته اید در حدیث دیگران

شاید نام «عمان سامانی» را که تا همین پنجاه شصت سال حیات داشته شنیده باشید. این شاعر بزرگ با سرودن شاهکار بدیعی که الهام محض است و «گنجینه اسرار» نام دارد، مقامی درادبیات دینی و اخلاقی احراز کرده که حتی ازمرحوم محتشم کاشانی هم بالاتر زده است. معروف است که خوانین بختیاری وقتی به زیارت عتبات عالیات مشرف می شوند، دراین سفر مرحوم عمان سامانی راهم با خود می برند. ضمنا درنجف اشرف به محضرمرحوم آیت الله میرزای شیرازی (مرجع تقلید بزرگ جهان تشیع و احب فتوای معروف جنبش تنباکو در آن زمان ) شرفیاب می شوند. باری ، خوانین بختیاری با هیکل های درشت و قیافه های موقر وارد محضر میرزای شیرزای می شوند. آخر همه هم مرحوم عمان سامانس با جثه ریز و فروتنی مخصوص و سیمای شاعرانه خود وارد می شود. اجازه جلوس که می یابند مرحوم عمان دم در و پایین دست همه نشسته بود. یکی از خوانین بختیاری که سمت بزرگتری هم داشت ، شروع می کند به معرفی حضار-البته با القاب و عناوین قلبمه و سلمبه ای از قبیل ضرغام و قمقام و صمصام و ... که معمول آن وقت بوده است-و در آخر هم شاید نوک زبانی اسمی از «میرزا عمان» برد.

مرحوم آیت الله میرزای شیرزای به مجرد شنیدن نام عمان یک مرتبه رنگ از رخ باخته ، با حال منقلب بلند می شود و لرزان و اشک ریزان خود را به عمان سامانی می رساند. مهمان والا مقام خود را در آغوش می گیرد و با تضرع و التماس به صدر مجلس می کشاند. میرزا را بالای دست خود نشانده و مکرر می گفته "میرزای عزیزم ای کاش خداوند اعلی مرا هم در اجرا یک بیت از هزارها بیت که در مناقب و مرائی ال محمد (ص) به قلم فیاض شما جاری شده ، سهیم و شریک می فرمود."آری...من هم از خواندن کتاب آقای صحاف همین حال را یافتم و زبان حالم گویای همان شد که او گفته بود.

در چنین حرم قدس و مقام تعظیم ، قصه شور و حکایت شعور نیست بلکه این یک نصیبه ازلی و تایید خاص رحمانی است. تا استحقاق و پایه روحانی گوینده چه باشد و تا این پایه دست ندهد، شاعر هر قدر هم پرمایه و پرکار باشد، هرگز راه به جایی نخواهد بود. رحمه الله علیهم جمیعا.

سیدمحمد حسین شهریار

تبریز

فروردین1345

درنگی بر شعر مرحوم حاج محمد حسن صحاف

دیدار عمان سامانی و میرزای شیرازی به روایت شهریار

نجه قان آغلاماسین داش بوگون
کسیلوب یتمیش ایکی باش بوگون
تؤکولوب توْپراقا باشسیز شهدا
کربلا دشتی اوْلوب کوه منا
موج اید‌ر قانیله دریای بلا
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
بوهمان گوندی باتیب یاسه جهان
بوْیانوب قانه سوسوز پیروْجوان
انبیالر باش آچوب آغلیری قان
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
بوهمان گوندی سوْلوب دین چمنی
سارالوب سرووْگل وْیاسمنی
قطعه قطعه اوْلوب اکبر بد‌نی
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
وئردی لیلایه خبر شاه زمن
اکبرون گلدی، گل ای کان محن
بیر عبانین دوْلوسی قانلی بدن
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
توْی دوتوب قاسمه شاهنشه دین
اتدیلر بزم عزا حجله‌گهین
یاخدی قانیله حنا تازه گلین
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
نجه توْی ناله سماواته سالیب
ناله داماد آناسندان اوجالیب
بد‌نی آتلار آیاغندا قالیب
نجه قان آغلاماسین داش بو گون
حرمله آلدی اله تیروْکمان
اصغرین حلقین ایدوب تیره نشان
ایچدیریب سویرینه قرمزی قان
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
کسدی اشراردنی سویوْلونی
تشنه سقّانون آلوب ساغ سوْلونی
هم ساغین سالدیلار هم سوْل قوْلونی
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
سالدی دنیایه شرر شمردَنی
کسدی عطشان سرشاه زَمَنی
قالدی باشسیز قوری یرده بدنی
نجه قان آغلاماسین داش بوگون
سنده صحّاف ائله شوْروْفغان
مَطلَبون تا وئره خلّاق جهان
بوگؤز‌ل مطلعی قیل بیرده بیان
نجه قان آغلاماسین داش بوگون

آنچه خواندید گزیده یکی از شاهکارهای نوحه سرایی آذربایجان است و همه ساله درروز عاشورا نغمه ی هیئات حسینی ومحافل مذهبی آذری زبانان می شود. زنده یاد «حاج محمدحسن صحاف» شاعر و نوحه سرای شهیرسالهای دور هیئات حسینی آذربایجان ، شاعراین ابیات شورانگیز است . گلشن شهدا، رهروان حقیقت و شورش کربلا از جمله آثار این نوحه سرای تبریزی است. قدرت و شیوایی شعرصحاف به حدی بود که زنده یاد استاد شهریاردر مقدمه ای برکتاب «رهروان حقیقت» نوشته آورده است : این بنده تاکنون خیلی نادرافتاده که به شاعری هر قدم هم دانا و توانا باشد رشک ببرم. یعنی هنر واقعی خود جهان صفایی است که اصلا رشک وحسد در آنجا وجود ندارد. من بایک بیت لطیف که ازدیگران باشد بیشترعشق می ورزم تا با یک بیت دیگر همپایه آن که از خودم باشد . اما در مطالعه این کتاب از شما چه پنهان، شراره رشگی دراعماق روح آزمند وجان آرزومندم برق زد که برای تشریح و تبرئه آن بهتر می بینم ماجرایی را که فی الحال به یادم آمد، در میان بگذارم که مولانا فرماید:

بهترآن باشد که عشق دلبران

گفته اید در حدیث دیگران

شاید نام «عمان سامانی» را که تا همین پنجاه شصت سال حیات داشته شنیده باشید. این شاعر بزرگ با سرودن شاهکار بدیعی که الهام محض است و «گنجینه اسرار» نام دارد، مقامی درادبیات دینی و اخلاقی احراز کرده که حتی ازمرحوم محتشم کاشانی هم بالاتر زده است. معروف است که خوانین بختیاری وقتی به زیارت عتبات عالیات مشرف می شوند، دراین سفر مرحوم عمان سامانی راهم با خود می برند. ضمنا درنجف اشرف به محضرمرحوم آیت الله میرزای شیرازی (مرجع تقلید بزرگ جهان تشیع و احب فتوای معروف جنبش تنباکو در آن زمان ) شرفیاب می شوند. باری ، خوانین بختیاری با هیکل های درشت و قیافه های موقر وارد محضر میرزای شیرزای می شوند. آخر همه هم مرحوم عمان سامانس با جثه ریز و فروتنی مخصوص و سیمای شاعرانه خود وارد می شود. اجازه جلوس که می یابند مرحوم عمان دم در و پایین دست همه نشسته بود. یکی از خوانین بختیاری که سمت بزرگتری هم داشت ، شروع می کند به معرفی حضار-البته با القاب و عناوین قلبمه و سلمبه ای از قبیل ضرغام و قمقام و صمصام و ... که معمول آن وقت بوده است-و در آخر هم شاید نوک زبانی اسمی از «میرزا عمان» برد.

مرحوم آیت الله میرزای شیرزای به مجرد شنیدن نام عمان یک مرتبه رنگ از رخ باخته ، با حال منقلب بلند می شود و لرزان و اشک ریزان خود را به عمان سامانی می رساند. مهمان والا مقام خود را در آغوش می گیرد و با تضرع و التماس به صدر مجلس می کشاند. میرزا را بالای دست خود نشانده و مکرر می گفته "میرزای عزیزم ای کاش خداوند اعلی مرا هم در اجرا یک بیت از هزارها بیت که در مناقب و مرائی ال محمد (ص) به قلم فیاض شما جاری شده ، سهیم و شریک می فرمود."آری...من هم از خواندن کتاب آقای صحاف همین حال را یافتم و زبان حالم گویای همان شد که او گفته بود.

در چنین حرم قدس و مقام تعظیم ، قصه شور و حکایت شعور نیست بلکه این یک نصیبه ازلی و تایید خاص رحمانی است. تا استحقاق و پایه روحانی گوینده چه باشد و تا این پایه دست ندهد، شاعر هر قدر هم پرمایه و پرکار باشد، هرگز راه به جایی نخواهد بود. رحمه الله علیهم جمیعا.

سیدمحمد حسین شهریار

تبریز

فروردین1345